Poród
Poród jest zwieńczeniem dziewięciu długich miesięcy oczekiwania na dziecko. Wydawałoby się, że powinien kojarzyć się z ulgą, pewnego rodzaju „wyzwoleniem” i, co najważniejsze- upragnionym momentem spotkania z ukochaną kruszynką. Jak jednak wiemy, uczuciami, których najczęściej doświadczają rodzice (a szczególnie kobieta- mama) przed porodem, to cała gama obaw! Strach przed bólem, niekontrolowaną fizjologią, przedmiotowym traktowaniem przez personel szpitala okazuje się czasami na prawdę silny. Jednak wystarczy nabyć trochę przydatnej wiedzy na temat porodu i przygotować się dzięki temu psychicznie, by na „porodówkę” pojechać bez negatywnych przeczuć.
Fizjologia porodu
Narodziny dziecka to niezapomniany, ekscytujący moment dla całej rodziny. Dla przychodzącego na świat człowieka licząca kilkanaście centymetrów droga wymaga długiej i trudnej podróży. By dziecko mogło ją przebyć, w ciele kobiety musi zajść wiele złożonych przemian. W czasie ciąży płód przebywa w szczelnie zamkniętym wnętrzu. Podczas porodu wszystkie wrota muszą się otworzyć, by dać dziecku wolną drogę. Następnie musi się ono przez nie przecisnąć. Służą temu skurcze mięśnia macicy. Zdolności, jakimi natura obdarzyła kobiece ciało, zasługują rzeczywiście na miano cudu narodzin.
Poród w terminie
Termin porodu wyliczany jest przez lekarza już na początku ciąży na podstawie daty ostatniej miesiączki, a czasem również na podstawie pomiarów USG. Jednak tylko około 5% dzieci rodzi się w tym wyznaczonym dniu. Za poród w terminie uważa się przyjście dziecka na świat w czasie dwóch tygodni przed wyliczoną datą lub dwóch tygodni po niej. Wyznaczony termin oznacza 40 tygodni ciąży, tak więc zarówno zakończenie jej w 38., jak i w 42. tygodniu jest uważane za prawidłowe.
Zwiastuny porodu
Moment przyjścia dziecka na świat pozostaje do końca tajemnicą. Na jakiś czas przedtem pojawiają się jednak pewne oznaki, że ten dzień już się zbliża. Są one indywidualne i nie stanowią dokładnych wyznaczników. Na ich podstawie można tylko powiedzieć, że stanie się to wkrótce – zazwyczaj w czasie od kilku dni do 2 tygodni. Zwiastuny porodu nie występują u wszystkich kobiet. Mają one naturę psychiczną lub fizyczną. Mogą pojawić się nagłe zmiany nastroju, uczucie senności i znużenia lub wręcz przeciwnie – ogromnego przypływu energii, a wraz z nim apetytu, tak jakby organizm magazynował zapasy sił życiowych na ten ogromny wysiłek, jakim jest urodzenie dziecka. Zdarzają się tak zwane „napady instynktu gniazdowego”, czyli przygotowywanie po raz kolejny posłania i ubranek dla dziecka lub gorączkowe sprzątanie mieszkania. Bardziej wymiernymi, fizycznymi oznakami są: obniżenie się dna macicy i odpłynięcie czopa śluzowego. Dno macicy, które pod koniec ciąży dochodzi do łuków żebrowych i uciska żołądek, na kilka tygodni przed porodem obniża się o kilka centymetrów, dzięki czemu kobieta może swobodniej oddychać. Galaretowaty czop śluzowy zamyka w czasie ciąży szyjkę macicy, zapobiegając przenikaniu przez nią bakterii i wirusów. Na kilka godzin lub dni (a czasem nawet tygodni) przed porodem szyjka zaczyna się nieco skracać, mięknąć i rozwierać. Uszczelniający ją czop wypada i można go zauważyć na bieliźnie. Niekiedy zawiera pasemka krwi, pochodzące z rozpulchnionych naczyń szyjki, nie jest to jednak niepokojący objaw.
Pod koniec ciąży u większości kobiet pojawiają się skurcze macicy, zwane skurczami Braxtona-Hicksa. Są one rzadkie, nieregularne i zazwyczaj niebolesne, nie prowadzą do postępu rozwarcia szyjki. Stanowią jedynie „trening” mięśnia przed czekającą go pracą. Mogą być mylnie przyjmowane za oznakę rozpoczynającego się porodu.
Pierwsze oznaki porodu
Poród może rozpocząć się na dwa sposoby: poprzez wystąpienie regularnej czynności skurczowej macicy lub też – choć rzadziej – przez pęknięcie błon płodowych i odpływanie płynu. Oba te zjawiska mogą też wystąpić mniej więcej w tym samym czasie. Odpływanie płynu stanowi dla organizmu sygnał do rozpoczęcia czynności skurczowej, regularne zaś skurcze po jakimś czasie zwykle powodują przerwanie ciągłości błon płodowych i odpływanie płynu owodniowego. Skurcze macicy stanowią istotę porodu, bez nich narodziny dziecka w sposób naturalny są niemożliwe. Muszą one jednak mieć określone parametry. Za porodowe uznaje się skurcze występujące przynajmniej co 10 minut, trwające co najmniej 20-30 sekund, utrzymujące się ponad godzinę i zwiększające w tym czasie swoje nasilenie. Nie muszą być bardzo bolesne i często na początku porodu nie są. Przypominają raczej ucisk, opasywanie czy skurcz łydki, a czasem bóle miesiączkowe. Pęknięcie pęcherza płodowego może mieć postać nagłego odpłynięcia większej ilości płynu (objętość 250 – 300 ml) lub stopniowego sączenia się cienkim strumykiem. Niekiedy z jego odpływaniem można pomylić nietrzymanie moczu. Płyn owodniowy jest przejrzysty, nie ma charakterystycznego zapachu i nie da się kontrolować jego wydalania.
Kiedy do szpitala?
Wiele kobiet, zwłaszcza tych, które po raz pierwszy mają zostać matkami, boi się, że nie rozpozna momentu rozpoczęcia porodu. Obawa ta, aczkolwiek zrozumiała, jest nieuzasadniona. Nie da się przegapić porodu, tym bardziej że za pierwszym razem trwa on zwykle dość długo. Przy następnym doznania są na tyle znajome, że łatwo je rozpoznać. Raczej trudno spóźnić się na swój poród. Znacznie częściej zdarza się sytuacja odwrotna, czyli fałszywy alarm, gdy przepowiadające poród ciążowe skurcze Braxtona-Hicksa są przyjmowane za właściwą akcję porodową. Sfrustrowani przyszli rodzice są wówczas wielokrotnie odsyłani ze szpitalnej izby przyjęć do domu, gdyż właściwy poród jeszcze się nie zaczął. Do szpitala najlepiej udać się wtedy, gdy mamy pewność, że poród rzeczywiście już się rozpoczął, skurcze są silne i regularne lub od kilku godzin odpływają wody płodowe. Istnieją oczywiście sytuacje, gdy nie należy zwlekać z poddaniem się specjalistycznej opiece. Należy do nich przede wszystkim krwawienie (obfitsze niż kilka kropel zmieszanych ze śluzem), bardzo bolesne skurcze i ciągły ból między nimi oraz zielone zabarwienie płynu owodniowego, świadczące o niedotlenieniu dziecka.
Jedź do szpitala, ale bez pośpiechu jeśli:
- masz regularne skurcze macicy częstsze niż co 10 minut, trwające co najmniej 30 sekund, utrzymujące się ponad godzinę;
- odpływają ci czyste wody płodowe;
- między skurczami czujesz się dobrze, a także czujesz ruchy dziecka.
Jedź do szpitala natychmiast, jeśli:
- masz krwawienie z dróg rodnych większe niż kilka kropel;
- odpływające wody płodowe mają zielonkawe zabarwienie;
- odczuwasz silny, ciągły ból brzucha, nawet między skurczami;
- źle się czujesz lub nie czujesz ruchów dziecka.
Biochemia porodu
Mechanizm rozpoczynania się akcji porodowej jest bardzo skomplikowany i nie do końca jeszcze poznany. Prawdopodobnie biochemiczny sygnał do rozpoczęcia jest wysyłany do krwiobiegu matki z organizmu dziecka. W organizmie kobiety dochodzi do serii przemian biochemicznych, wśród których najważniejszą rolę odgrywają substancje zwane prostaglandynami i wytwarzany w przysadce mózgowej hormon, oksytocyna. Powodują one rytmiczne skurcze górnego odcinka macicy, którego włókna skracają się przy każdym kolejnym, pociągając do góry i na boki niekurczliwy dolny odcinek, a za nim szyjkę macicy. Skurcze wywołują najpierw otwieranie się kanału szyjki, czyli tak zwane rozwarcie, które jest miarą postępu porodu, a następnie obniżenie dziecka w kanale rodnym i wypychanie go na zewnątrz. Prostaglandyny zmiękczają również szyjkę i ułatwiają jej rozwieranie. W procesie porodu zaangażowanych jest też wiele innych hormonów, m.in. adrenalina, mobilizująca organizm do parcia, czy endorfiny, stanowiące naturalny środek przeciwbólowy.
Etapy porodu
Poród, zwłaszcza pierwszy, jest długotrwałym procesem. Wszystkie zmiany w ciele kobiety i dziecka muszą być bardzo łagodne i naturalne, co wymaga trochę czasu. Przebieg porodu i jego odczuwanie są różne na poszczególnych etapach. W związku z tym wyodrębniono w nim zasadnicze okresy i fazy. Pierwszy okres polega na otwarciu drogi na świat, drugi – wypychaniu dziecka na zewnątrz, a podczas trzeciego rodzi się łożysko.
Pierwszy okres porodu
Podczas pierwszego okresu porodu szyjka macicy zmienia się z zamkniętej i długiej na około 2 cm w zupełnie gładką i otwartą na około 10 cm. Proces ten zwany jest rozwieraniem się szyjki macicy i postępuje dzięki rytmicznym skurczom górnego odcinka jej trzonu. Początkowo skurcze są dość rzadkie, niebolesne, a postęp porodu powolny. Jest to tak zwana faza bierna pierwszego okresu. Stanowi najdłuższą jego część – może trwać nawet 7-8 godzin. Gdy szyjka osiągnie 3-4 cm rozwarcia, akcja porodowa nabiera tempa, skurcze stają się silniejsze, częstsze, dłuższe i efektywniejsze, ale niestety, również bardziej bolesne. Ta faza pierwszego okresu jest dużo krótsza – trwa ok. 3-5 godzin. Na etapie 8-9 cm rozwarcia wyróżnia się tak zwaną fazę przejściową między pierwszym a drugim okresem. Skurcze stają się wówczas bardzo silne, gwałtowny zaś wyrzut adrenaliny, przygotowujący kobietę do parcia w drugim okresie, wywołuje niekiedy emocjonalny efekt w postaci strachu lub agresji. Pierwszy okres porodu trwa zazwyczaj od 9 do 15 godzin u pierwiastek, a od 7 do 9 godzin u wieloródek. Kończy się w momencie osiągnięcia pełnego rozwarcia, czyli 10 cm.
Drugi okres porodu
Drugi okres porodu to parcie – instynktowna czynność wypychania dziecka z macicy przez kanał rodny na zewnątrz. Odruch ten pojawia się, gdy główka uciska na zakończenia nerwowe znajdujące się w kanale rodnym. Skurcze macicy zmieniają wtedy charakter na tak zwane parte. Są one częste, długie i bardzo silne, ale zazwyczaj odczuwane jako mniej bolesne niż w poprzedniej fazie. Cała ich siła w tym momencie koncentruje się na wypychaniu dziecka z macicy. Część przodująca jego ciała (czyli znajdująca się najbliżej kanału rodnego), najczęściej główka, wstawia się wówczas do kanału rodnego, przygina i przekręca, by pokonać krzywizny. Następnie, po dotarciu do szpary sromowej, najpierw rodzi się główka, a następnie w kolejnym skurczu barki i reszta ciała. Noworodek bierze pierwszy oddech, słychać jego pierwszy krzyk, przecinana jest pępowina. Od tej pory dziecko jest samodzielną istotą. Przyjmuje się, że drugi okres nie powinien być dłuższy niż 2 godziny. Przy pierwszym porodzie trwa zazwyczaj około 1 godziny, przy kolejnych jest dużo krótszy – nawet zaledwie 5-10 minut.
Pozycje dziecka w macicy
Duże znaczenie dla przebiegu drugiego okresu ma pozycja dziecka w macicy. Najczęstsze, a zarazem najkorzystniejsze jest tak zwane położenie potyliczne przednie. Oznacza ono, że główka dziecka skierowana jest do dołu, jego potylica zaś i plecy zwrócone są w stronę brzucha matki. Jeśli skierowane są w stronę kręgosłupa matki, określane jest to mianem położenia potylicznego tylnego i oznacza dłuższy oraz trudniejszy drugi okres porodu. Pozycja z główką do góry, czyli położenie miednicowe lub pośladkowe, jest znacznie rzadsza, a poród w takim przypadku bywa znacznie trudniejszy i bardziej ryzykowny.
Trzeci okres porodu
Trzecim okresem porodu nazywamy czas od urodzenia się dziecka do urodzenia się łożyska. Po urodzeniu się dziecka macica obkurcza się, co powoduje odklejenie łożyska od jej ścian. Zazwyczaj następuje to po kilku lub kilkunastu minutach. Następnie, dzięki kolejnym skurczom, odklejone łożysko zostaje wypchnięte z macicy i rodzi się tak samo jak dziecko. Musi urodzić się w całości, gdyż inaczej grozi to krwotokiem i zakażeniem wewnątrzmacicznym. Opróżniona macica może się obkurczać, co pozwala zmniejszyć krwawienie z otwartych naczyń krwionośnych.
O czym należy pamiętać?
Etapy, o których tutaj napisano, dotyczą porodu naturalnego oraz ciąży przebiegającej bez komplikacji. Aby lepiej poznać swój organizm, jego fizjologię oraz dowiedzieć się, co dzieje się podczas rodzenia z matką i z dzieckiem, warto uczęszczać do szkoły rodzenia. Niepewne siebie i swoich reakcji kobiety nauczą się tam oddychać, poznają zestaw ćwiczeń, które wykonywane już w ciąży mogą ułatwić i przyspieszyć poród. Na „lekcje” do szkoły rodzenia warto namówić także przyszłych ojców- dowiedzą się tam bowiem, jak wspierać partnerkę, w czym mogą jej realnie pomóc i jak pielęgnować noworodka.