Niemowlę
Noworodek to dziecko w wieku od urodzenia do 28 dnia życia. W tym czasie następuje przystosowanie dziecka do życia w zmiennych warunkach otaczającego go świata. Z kolei niemowlę jest to dziecko w wieku od ukończenia okresu noworodkowego (4 tydzień życia) do końca pierwszego roku życia. Właściwa opieka nad niemowlęciem jest bardzo ważna dla dalszego prawidłowego rozwoju dziecka. Coraz więcej rodziców zdaje sobie z tego sprawę. Nie wszyscy jednak dobrze wiedzą, jak tę właściwą opiekę sprawować. Ten artykuł ma za zadanie przedstawić rodzicom zasady pielęgnacji i wychowania, które warunkują prawidłowy rozwój fizyczny i psychiczny dziecka.
Opieka nad niemowlęciem to zabiegi higieniczno-pielęgnacyjne i postępowanie wychowawcze. Do pierwszych zalicza się: zapewnienie niemowlęciu właściwego mikroklimatu, czystości pomieszczenia i prawidłowego żywienia oraz codzienne kąpiele, pielęgnowanie skóry, okresowe kontrolowanie wagi i wzrostu dziecka, poddawanie go szczepieniom ochronnym, a także ciągła obserwacja zachowania niemowlęcia, co ma na celu dostrzeżenie ewentualnych objawów chorobowych. Wszystkie te czynności powinny zmierzać do zapewnienia niemowlęciu prawidłowego rozwoju fizycznego i wykrycia ewentualnych odchyleń od ustalonych norm.
Postępowanie wychowawcze polega na śledzeniu tempa i prawidłowości rozwoju psychoruchowego niemowlęcia, regulowaniu rytmu snu i czuwania, właściwym wypełnianiu okresów czuwania (karmienie, ruch, pobudzanie do gruchania, później gaworzenia itd.) oraz na zapewnieniu spokojnego snu. Celem takiego postępowania jest pomyślny przebieg procesów poznawczych, rozwój mowy, uczuć i woli dziecka.
Rozwój psychoruchowy niemowlęcia
Wstępnym warunkiem prawidłowego rozwoju psychoruchowego niemowlęcia jest brak uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego, zaburzeń metabolicznych, prawidłowe ukształtowanie układu kostnego i mięśniowego. Jeżeli w rodzinie występowały choroby dziedziczne lub stwierdzono zaburzenia przebiegu ciąży i porodu, obowiązuje szczególnie wnikliwe badanie noworodka i ewentualne ustalenie planu leczniczego i rehabilitacyjnego.
Rodzice na ogół nie doceniają pierwszego roku życia dziecka jako okresu powstawania i intensywnego doskonalenia się wszystkich jego właściwości. Tymczasem okres 0 – 3 lat stanowi najbardziej dynamiczny okres rozwoju psychiki w życiu człowieka. Ten błąd powoduje często niedocenianie zadań wychowawczych w tym okresie, co niekiedy może być przyczyną wielu trudności w późniejszych latach.
Podstawą do podejmowania decyzji wychowawczych musi być znajomość możliwości dziecka i to zarówno psychicznych, jak i ruchowych.
Rozwój ruchowy niemowlęcia obejmuje: zmiany postawy (z leżącej na siedzącą i stojącą), umiejętność przemieszczania ciała w dostępnej dla niego przestrzeni (pełzanie, raczkowanie, chodzenie), rozwój czynności manipulacyjnych (chwytanie zabawek).
Rozwój psychiczny niemowlęcia obejmuje procesy poznawcze, uczucia, kontakty społeczne i wolę.
W pierwszym roku życia dziecka występuje duża zbieżność między rozwojem ruchowym i psychicznym.
Niemowlęta rozwijają się według jednolitego wzoru, to znaczy przejawy życia psychicznego i umiejętności wykonywania określonych ruchów pojawiają się w stałej kolejności. Jednak tempo rozwoju u całkowicie zdrowych niemowląt może się różnić o całe miesiące, przy czym nie przesądza ono o poziomie uzyskanej ostatecznie sprawności. Dokonując oceny stanu rozwoju psychoruchowego niemowlęcia trzeba brać pod uwagę jego właściwości osobnicze, indywidualne tempo rozwoju, przebyte choroby i wreszcie możliwość zaniedbań lub nieprawidłowości w zajmowaniu się niemowlęciem.
Proces rozwoju psychicznego dziecka jest wynikiem wzajemnego oddziaływania na siebie matki i dziecka(tzw. Interakcji). U dzieci zdrowych da się ustalić związek między prawidłowością rozwoju psychicznego dziecka i typem osobowości matki.
Rozwój ruchowy i psychiczny dziecka są wyrazem dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego, jego właściwości dziedzicznych oraz wpływów środowiska. Nasz wpływ na tempo dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego i rozwój jego właściwości dziedzicznych sprowadza się do rozwijania ujawnionej przez niemowlę gotowości do podejmowania różnych funkcji za pomocą: ćwiczeń ruchowych, odpowiednich form zabawy i ćwiczenia mowy. Całkowite pozbawienie niemowlęcia bodźców psychicznych i ruchowych przez dłuższy czas może doprowadzić do trwałego zaprzepaszczenia uzdolnień dziecka. Toteż niezbędne i konieczne jest wypełnienie czasu czuwania niemowlęcia zabawą, zachęcaniem do ruchów, pobudzaniem do gruchania i gaworzenia. Żaden dzień nie może przejść bezowocnie!
Początkowo w obrębie głowy ruchy dotyczą przede wszystkim języka. Usta układają się w ryjek, przesuwają ku górze, do dołu i na boki. Noworodek w pierwszych dniach życia ma powieki silnie zaciśnięte. Im starsze dziecko, tym szerzej rozwiera powieki. Gałki oczne ustawione są dość szeroko w lekkim zezie zbieżnym. Obserwuje się od czasu do czasu ruchy boczne gałek ocznych często połączone z kilkoma drganiami o cechach oczopląsu. Noworodek nie ustala spojrzenia i nie wodzi oczami za przedmiotami. Na wszystkie przykre odczucia reaguje krzykiem, któremu towarzyszy zaciśnięcie powiek, podciągnięcie wargi górnej do góry i odchylenie głowy do tyłu. Jest rzeczą charakterystyczną, że przy dużej różnorodności ruchów nie spostrzega się wyciągania rąk do przodu ku dołowi i odwracania dłoni. Ruchami celowymi u noworodków są jedynie ruchy związane z ssaniem. Oddychanie noworodka jest nieregularne, ciepłota ciała – zmienna. Połykanie nie zawsze przebiega bez zakłóceń.
Do czynności automatycznych spostrzeganych u noworodków należą: oddychanie, kichanie, ziewanie, czkawka, płacz, kaszel, wymioty, ssanie, oddawanie moczu i stolca oraz ruchy lokomocyjne: dążność do przemieszczania ciała.
Bodźce świetlne, słuchowe i termiczne są rozróżniane przez noworodka, ale reakcje są opóźnione i niezbyt precyzyjne.
Fizjologiczną pozycją w czasie snu jest leżenie na plecach. Noworodek może jednak spać również w pozycji na brzuszku z miednicą uniesioną do góry z rączkami zgiętymi we wszystkich stawach i opartymi na posłaniu z obu stron. Pozycja ta nie utrudnia oddychania, jednak stwarza niebezpieczeństwo zatkania nosa i uniemożliwienia w ten sposób oddychania. Układanie niemowlęcia na brzuchu stosuje się od połowy pierwszego miesiąca życia. Przed każdym karmieniem należy kłaść niemowlę na brzuszku na 1/2 do 1 godziny.
Między 3 – 6 tygodniem życia pojawia się pierwszy uśmiech. W 2 -3 miesiącu dziecko uczy się podnosić główkę leżąc na brzuszku. Niemowlę trzymiesięczne potrafi już utrzymać główkę w takiej pozycji. W tym okresie dziecko rozgląda się wokół siebie zwracając głowę w kierunku źródła dźwięku. Wodzi często oczami po przedmiotach, nasłuchuje dźwięków, przygląda się z zaciekawieniem twarzom osób, które się nad nim pochylają, wyciąga rączki do zbliżających się ludzi. Nie sięga jeszcze po zabawki pod kontrolą wzroku; chwyta je tylko wtedy, gdy natrafi na nie ręką.
Bezpośrednio po urodzeniu, a najpóźniej do trzeciego miesiąca życia należy skontrolować, czy są należycie ukształtowane stawy biodrowe.
Czteromiesięczne niemowlę położone na brzuszku unosi już nie tylko głowę, lecz i barki – używając przy tym rączek jako podpory. Ręce dziecka stają się silniejsze, a wsparte na nich ciało podnosi się coraz wyżej. Stopniowo niemowlę zaczyna się opierać na kolanach. Dalszy stopień swobody posługiwania się nóżkami osiąga w szóstym miesiącu życia – wtedy już jest przygotowane do raczkowania.
W ciągu drugiego kwartału życia pod wpływem wykonywanych ruchów wzmacniają się mięśnie szyi, karku i ramion oraz mięśnie tułowia, dzięki czemu w końcu drugiego kwartału dziecko zaczyna siadać. Mając 6 miesięcy zaczyna chwytać samodzielnie przedmioty pod kontrolą wzroku.
Niemowlę 3 -4 miesięczne, gdy jest syte i w dobrym stanie zdrowia, zaczyna wydawać pierwsze dźwięki: grucha. Niemowlę nasłuchuje i cieszy się z wydawanych przez siebie dźwięków. W mózgu dziecka wytwarzają się w czasie gruchania powiązania między pobudzeniami spowodowanymi ruchem warg, języka, podniebienia, strun głosowych a dźwiękami. W końcu 6 miesiąca niemowlę tworzy pierwsze sylaby – przechodzi na etap gaworzenia. W 6 – 7 miesiącu życia zaczyna wiązać niektóre dźwięki z przedmiotami i ludźmi.
W 7 – 8 miesiącu dziecko siedzi bez podparcia, uczy się samodzielnie siadać, zaczyna pełzać i stawać przytrzymując się krawędzi przedmiotów. Chwyta je przeciwstawiając kciuk pozostałym palcom. Nawiązuje w tym okresie więcej kontaktów z osobami, które zna i do których jest przywiązane.
Niemowlę dziewięciomiesięczne zręcznie pełza i bada otaczające przedmioty, siedzi pewnie, obraca się i pochyla nie przewracając się. Pomiędzy 9 a 11 miesiącem życia podciąga się za pomocą prętów łóżka do pozycji stojącej, porusza się na boki, zmienia przy tym pozycje rąk, a następnie dostawia stopy dla podparcia ciała, chodzi do przodu trzymane za rączki. Łatwo dostrzega krążek o średnicy 5 mm. Wzrasta zdolność obserwowania twarzy i zachowania się otaczających osób. Może już samo jeść biszkopty i pić z garnuszka przyłożonego do warg. Łączy sylaby wymawiając np.. ba-ba-ba lub ma-ma-ma. Podaje rączkę, klaszcze w ręce. Obserwujemy nadal odruch ssania.
W ostatnim kwartale pierwszego roku życia niemowlę pogłębia więź uczuciową z najbliższym otoczeniem. Ujawniają się zaczątki woli. Dziecko potrafi się bawić dwoma przedmiotami naraz. Wkłada mniejsze przedmioty w większe. Dość często przyjmuje pozycję stojącą, stawia pierwsze kroki przytrzymując się przedmiotów lub przy pomocy dorosłego człowieka. Rozumie znaczenie kilkunastu słów, a kilka z nich (2 -5) wymawia w określonym znaczeniu.
Dziecko roczne umie samodzielnie chodzić oraz rozumie krótkie zdania (do pięciu wyrazów). Wrażliwość kiszki stolcowej i pęcherza moczowego na wypełnienie wydalinami zmniejsza się, doskonali się funkcja mięśni zwieracza odbytu i cewki moczowej tak, że wysiłek lub krzyk rzadziej powodują moczenie lub wypróżnienie. Nie ma jeszcze jednak pełnej zdolności dowolnego opróżniania pęcherza i odbytu. Wysadzone w porę potrafi załatwić się do nocniczka. Ostrość wzroku i zdolność do lokalizacji dźwięku wzrasta.
W czasie zabaw próbuje budować wieżę z 2 – 3 klocków, opróżnia i napełnia pudełka, wkłada i wyjmuje klucz do zamka. Ruchy z zmysł równowagi stają się coraz bardziej skoordynowane.
W czwartym kwartale życia u niemowlęcia zaczyna funkcjonować pamięć oraz kształtować się osobowość. Rozumiemy przez to takie cechy zachowania się, jak wyrażanie żądań, upór itp.
Nakłanianie dziecka do przedwczesnego opanowywania ruchów jest zbędne i szkodliwe. Na przykład zbyt wczesne siadanie niemowląt (przed 8 miesiącem życia) powoduje najczęściej skrzywienie kręgosłupa i wygięcie zewnętrzne żeber, stawianie zaś i chodzenie, dopóki nóżki są słabe, powoduje ich wykrzywienie.
W chwili urodzenia dziecka funkcjonują głównie tzw. zmysły niższe: czucie skórne i smak, natomiast udział wzroku i słuchu jest niewielki, dopiero w miarę wzrastania dziecka zaczynają one odgrywać główną rolę. Bodziec działający na najmłodsze dziecko powoduje odpowiedź ze strony narządu zmysłu, na który zadziała, oraz wywołuje reakcję ogólną. Ta zaś zależy od siły bodźca. Zmiany częstotliwości tętna i oddechu, reakcje źrenic i ruchowe wywołują u noworodka różnorakie bodźce. Najbardziej charakterystyczna jest reakcja przestrachu. Objawia się ona w gwałtownym zgięciu głowy dziecka wraz z tułowiem, przygięciu kończyn dolnych i rozstawieniu górnych, palce rąk są przy tym zgięte.
Uczucie bólu istnieje już u wcześniaków. Miejscem szczególnie wrażliwym jest twarz. W odpowiedzi na bodziec występują ruchy obronne i płacz.
Niemowlęta od ósmego miesiąca życia reagują na zmianę temperatury wynoszącą co najmniej 6 – 8 stopni Celsjusza.
Reakcję na bodźce smakowe cechuje duża zmienność, która jest uzależniona np. od tego, czy niemowlę czuwa, jest głodne czy syte. Zmianę smaku pożywienia niektóre niemowlęta przyjmują bardzo niechętnie, natomiast u niektórych apetyt budzi się dopiero przy zmianie smaku posiłku. Nieprzyjemnym zapachom towarzyszą reakcje obronne.
Dzięki większej wypukłości soczewki i rogówki oko niemowlęcia jest początkowo dalekowzroczne. Reakcja źrenic na światło występuje już po urodzeniu. Jednoczesne zamykanie obu powiek doskonali się stopniowo do drugiego miesiąca życia. Odruchowe zamykanie powiek przy silnym bodźcu świetlnym lub słuchowym występuje po urodzeniu, natomiast przy zbliżeniu przedmiotu do oka dopiero około czwartego miesiąca życia.
Skojarzone ruchy gałek ocznych pojawiają się u kilkudniowego noworodka i doskonalą się stopniowo w ciągu 2 – 3 tygodni. Ma to duże znaczenie, gdyż warunkiem dobrego widzenia jest padanie obrazu oglądanego przedmiotu na to samo miejsce siatkówki obu oczu. Ruchy gałek ocznych uzyskują około piątego miesiąca życia płynność, pozwalają na obserwowanie przedmiotów w ruchu. Między 3 – 4 tygodniem życia pojawia się zdolność różnicowania barwy niebieskiej, między 4 – 8 tygodniem – czerwonej i żółtej, a między 7 – 11 zielonej. Początkowo przestrzeń, jaką spostrzega niemowlę, wynosi 1 – 2 metry.
Narząd słuchu jest zdolny do odbierania wrażeń słuchowych już od chwili urodzenia. Wyrazem reakcji na bodźce dźwiękowe jest drganie powiek, zmiana rytmu oddechowego i pojawienie się niepokoju ruchowego. U większości niemowląt w pierwszych tygodniach życia wykształca się reakcja złożona na dźwięk, polegająca na odwróceniu głowy i gałek ocznych w kierunku źródła dźwięku. Matki przemawiające do niemowlęcia w trakcie karmienia obserwują od trzeciego tygodnia odruch ssania na dźwięk swego głosu. Prawidłowy rozwój słuchu jest podstawowym warunkiem pomyślnego rozwoju mowy.
W czasie ciąży i podczas porodu mogą powstać lekkie uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Ocenia się, że występują one w około 2 -3%. Zaburzenia będące wynikiem tych uszkodzeń mogą ujawnić się bezpośrednio lub wkrótce po urodzeniu się dziecka, a czasem ze znacznym, wieloletnim opóźnieniem. Cięższe uszkodzenia spotyka się o wiele rzadziej (1 na 7000 urodzeń).
Ustalenie tła zaburzeń i poddanie ścisłej diagnozy jest czasem trudne i skomplikowane, niekiedy angażujące wiele zespołów specjalistycznych. Dużą rolę mogą tu odegrać rodzice, gdyż często tylko oni mogą zaobserwować pewne objawy zaburzeń. Swoimi obserwacjami powinni koniecznie podzielić się z lekarzem. W wypadku ujawnionych zaburzeń rodzice powinni także zebrać wszystkie dane dotyczące występowania chorób wśród członków rodziny.
Przykładowo wymienione zostaną ważniejsze objawy niektórych zaburzeń uchwytne dla każdego uważnego obserwatora: zaburzenia oddychania (z ewentualną sinicą) i połykania (zachłystywanie się); zahamowanie wzrostu (przy średnim wzroście rodziców); drżenie kończyn, drgawki, czuwanie nocne niemowlęcia; postępujące osłabienie wzroku lub słuchu; cofanie się rozwoju umysłowego (brak zainteresowania otoczeniem); zmiany zachowania się z zaznaczaniem się agresywności wobec otoczenia; niedowłady zwłaszcza jednej połowy ciała, porażenia, przymusowa pozycja kończyn ze znacznie wzmożonym napięciem; zaburzenia równowagi; wytrzeszcz gałek ocznych; niewystępowanie związanych z wiekiem funkcji kończyn i tułowia; rozszczep warg lub podniebienia; zrosty między palcami albo wielopalczastość, wnętrostwo, czyli niezstąpienie jąder do moszny; niskie osadzenie i deformacje uszu, zwężenie szpar powiekowych i inne.
Poza wymienionymi objawami związanymi z uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego istnieją zaburzenia jego funkcji na tle niedoczynności lub nadczynności tarczycy, hypowitaminozy (np. w ciężkiej krzywicy) i głodu białkowego.
Osobną grupę zahamowań rozwoju umysłowego stanowi nadmiar lub brak bodźców psychicznych. Oczywiście znacznie się różni zapotrzebowanie na obfitość i jakość wrażeń w drugim kwartale i powyżej szóstego miesiąca życia. W drugim półroczu jest ono znacznie większe. Starsze niemowlę wykazuje coraz większą nieufność, a czasem lęk wobec osób obcych. Hałaśliwe środowisko (radio, telewizor, liczne osoby odwiedzające) może wywołać objawy zmęczenia psychicznego, wyrażające się pobudliwością, drażliwością i lękiem. Jednostajność i ubóstwo wrażeń także hamuje rozwój umysłowy.
W wypadku uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego koncentrujemy się od najwcześniejszego niemowlęctwa na ćwiczeniach rehabilitacyjnych. Rodzaj ćwiczeń dobiera neurolog ze specjalistą od spraw rehabilitacji. W zaburzeniach metabolicznych, czyli przemiany materii, stosuje się diety. Zaburzenia na tle odchyleń wydzielania gruczołów dokrewnych i niedoborów odżywiania cofają się po wyleczeniu choroby podstawowej.
Rytm dnia
Sen stanowi fizjologiczny wypoczynek ośrodków nerwowych. Noworodek śpi prawie cały dzień i budzi się tylko do karmienia. W miarę upływu czasu sen stopniowo staje się krótszy.
Noworodek śpi 18 – 19 godzin na dobę. Niemowlęta w wieku 2 – 5 miesięcy powinny spać przez 16 godzin, a czuwać 8 godzin na dobę. Od 5 – 9 miesięcy dziecko powinno spać 14 – 15 godzin, a czuwać tylko 9 – 10 godzin. W czwartym kwartale powinno spać 13 – 14 godzin, zaś czuwać w ciągu 10 – 11 godzin.
Zdrowe dzieci w wieku 2 – 5 miesięcy powinny czuwać cztery razy po 1,5 – 2 godzin, spać w dzień 3 razy po 2 godziny, zaś w nocy 10 godzin. W wieku 5 – 9 miesięcy powinny czuwać 4 razy po 2 – 2,5 godziny, spać w ciągu dnia 3 razy po 1 -2 godziny, zaś w nocy 10 godzin. W czwartym kwartale niemowlęta mogą czuwać 3 razy po 3 – 4 godziny, a spać 2 razy po 1,5 – 2 godziny w ciągu dnia. Kolejność czuwania, snu i karmienia: po obudzeniu się karmienie, po karmieniu czuwanie. Dziecko wyspane dobrze je, a syte bawi się spokojnie.
Niemowlęta powinny spać przy rozszczelnionych (uchylonych) oknach latem, w zimie w pomieszczeniach starannie wietrzonych.
Cisza i wygaszenie świateł są niezbędnym warunkiem spokojnego i głębokiego snu. Położenie dziecka w czasie snu należy zmieniać, układając je kolejno na bokach i na wznak. W czasie czuwania na 1/2 – 1 godziny przed jedzeniem należy kłaść je na brzuchu. Pozycja taka sprzyja uregulowaniu ruchu jelit, wzmacnia mięśnie brzucha, zapobiega przepuklinom pępowinowym i pogłębia oddychanie.
Niezwykle ważna ze względów wychowawczych jest właściwa organizacja okresu czuwania. W środowisku domowym dziecku grozi przeciążenie nadmierną ilością i nazbyt dużą siłą bodźców.
W pierwszym kwartale życia należy położyć nacisk na dostarczenie niemowlęciu wrażeń słuchowych i wzrokowych. Od drugiego miesiąca należy zawieszać nad łóżeczkiem kolorowe, czasem błyszczące zabawki. Zabawka musi wisieć w miejscu dobrze widocznym dla niemowlęcia. Należy również poruszać zabawkami przed oczami dziecka, na przykład grzechotkami lub dzwoneczkami.
W drugim kwartale kształcimy ruchy dziecka, dające mu możliwości wzbogacenia jego spostrzeżeń. Niemowlę spędza czas czuwania w łóżeczku lub kojcu, w którym może swobodnie zmieniać pozycję ciała. Zabawki powinny się znajdować w zasięgu rączek. Opiekunka powinna podsuwać dziecku zabawkę na odległość umożliwiającą uchwycenie jej i pobudzić dziecko do chwytania. Towarzyszyć temu powinno wymienianie nazw przedmiotów i czynności wykonywanych przez opiekunkę. Nie wolno jednak nad wózkiem przeciągać sznurków, gdyż może to być niebezpieczne.
Pod koniec drugiego kwartału trzeba mówić do dziecka krótkimi zdaniami np. „Tata przyszedł”.
W trzecim kwartale dziecko powinno mieć możliwość trzymania różnych przedmiotów, obmacywania ich, uderzania jednym o drugi, rzucania itp. Dorośli powinni wymawiać wyraźnie nazwy przedmiotów, przy czym można upraszczać dźwięki, np. zegar - „tik-tak”. Należy także pobudzić dziecko do zmiany miejsca oraz gaworzenia.
W czwartym kwartale musimy zapewnić dziecku możliwość poruszania się po całym pokoju lub jego części, przy czym istotną sprawą jest zorganizowanie przedmiotów, na których dziecko może się oprzeć stojąc lub chodząc. W okresie tym ćwiczymy z dzieckiem wykonywanie najprostszych czynności na polecenie dorosłego, np. „Pokaż lalę”, „Daj lalę”, „Zrób pa”, oraz wymawianie prostych słów, np.: „tata”, „mama”, „papu”, „daj”. W ostatnim kwartale pierwszego roku życia należy zapewnić dziecku stały kontakt z dorosłymi. Prawidłowo rozwijające się dziecko roczne żwawo raczkuje, jest ruchliwe, stoi samodzielnie, chodzi na ogół podtrzymywane za rączkę, potrafi pić z filiżanki, otwierać pudełeczka, piętrzyć przedmioty, podawać je na żądanie osoby dorosłej, rozumie znaczenie wielu słów. Wymawia do 5 wyrazów, głośno się śmieje i nawiązuje kontakt z otoczeniem. Dziecko zaniedbane wychowawczo jest płaczliwe i rozdrażnione lub bierne, apatyczne, osowiałe. Często stan taki wyraża się gorszym rozwojem fizycznym oraz zaburzeniami psychicznymi.
Płaczącego dziecka nie wolno uspakajać przez huśtanie, gdyż to uczy go tyranizowania otoczenia i wymuszania podporządkowania otoczenia wszelkim zachciankom dziecka. W pierwszym półroczu życia dziecka podsuwamy mu proste pod względem kształtu i koloru zabawki, wplatając w okresy czuwania niemowlęcia powtarzanie krótkich słów, by zachęcić je do gruchania. Niemowlęciu należy zostawić wolny wybór i inicjatywę w zabawie, gdyż wpływa to na samodzielność myślenia i rozwój uzdolnień twórczych.
Wzrost i ciężar ciała
Wzrost i ciężar ciała u dzieci zależą przede wszystkim od czynników genetycznych: rasy, typu antropologicznego, wzrostu rodziców, płci dziecka. Na drugim miejscu postawić należy warunki higieniczne, metodykę odżywiania, niezapadanie na choroby i inne.
Badania porównawcze wykazują w ciągu minionego stulecia stały wzrost norm dla wszystkich przedziałów wieku rozwojowego dzieci. Przyjęta dawniej zasada, że dziecko urodzone o czasie podwaja swój ciężar ciała po sześciu miesiącach, jest już obecnie niesłuszna. Niemowlę podwaja wagę już po 4-5 miesiącach. Wcześniej również podwaja wzrost. Przyczyn tego zjawiska upatrujemy w poprawie odżywiania, w lepszych warunkach higienicznych, doskonalszej metodyce żywienia, lepszej pielęgnacji niemowląt itp.
Przyrost ciężaru ciała i wzrostu nie wyraża się linią prostą wznoszącą się wprost proporcjonalnie do upływu czasu, tylko krzywą zmienną w poszczególnych okresach wieku rozwojowego. Krzywe te różnią się u poszczególnych niemowląt w tych samych przedziałach wiekowych bez jakichkolwiek uchwytnych przyczyn. Tym niemniej prawidłowe wartości wagi, wzrostu, obwodu głowy i klatki piersiowej (w ramach wahań wiekowych) są ważnym elementem oceny zdrowia dziecka.
Na poniższej tablicy przedstawiono normy wzrostu, ciężaru ciała, obwodu głowy i klatki piersiowej dzieci warszawskich.
